Bài giảng Ngữ Văn Lớp 9 - Bài: Nghĩa tường minh và hàm ý - Năm học 2019-2020 - Nguyễn Thị Kim Xuyến

 Tiếng Việt 
NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 
 ( Tự học cĩ hướng dẫn) 
 Trường THCS Tam Thơn Hiệp
 GV: Nguyễn Thị Kim Xuyến 
 Thứ 3, ngày 21 , tháng 4, năm 2020 Tiếng Việt : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 
I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý :
 1/Ví dụ (sgk/75)
 Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
 - Trời ơi, chỉ cịn cĩ năm phút !
 Chính là anh thanh niên giật mình nĩi to, giọng cười 
 nhưng đầy tiếc rẻ. Anh chạy ra nhà phía sau, rồi trở 
 vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi 
 đứng dậy. Cơ gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, 
 thong thả đi đến chỗ bác già.
 - Ơ! Cơ cịn quên chiếc mùi soa đây này !
 Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái 
 khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc khăn tay cịn vo trịn - Qua câu : “Trời ơi, chỉ 
 cặp giữa cuốn sách tới trả cho cơ gái. Cơ kĩ sư mặt cịn cĩ năm phút !”, em 
 đỏ ửng, nhận lại chiếc khăn và quay vội đi . hiểu anh thanh niên muốn 
 ( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa) nĩi điều gì ? 
 Tiếng Việt : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý 
I/ PHÂN BIỆT NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý: 
 1/Ví dụ (sgk/75)
 - Ơ! Cơ cịn quên chiếc mùi soa đây này !
 -> Nĩi trực tiếp ra điều muốn nĩi, 
 khơng cĩ ẩn ý gì. 
 => nghĩa tường minh 
 * Ghi nhớ : 
 Nghĩa tường minh là phần thơng báo - Câu : “Ơ! Cơ cịn quên chiếc 
 được diễn đạt trực tiếp bằng những từ mùi soa đây này ! ”, em thấy 
 ngữ trong câu. anh- Qua thanh ví dụ niên trên cĩ, em ẩn hiểuý gì khơngnghĩa 
 ?tường minh là gì ? 
 II/ LUYỆN TẬP:
 1. Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
 - Trời ơi, chỉ cịn cĩ năm phút !
 Chính là anh thanh niên giật mình nĩi to, giọng cười nhưng đầy tiếc rẻ. Anh 
 chạy ra nhà phía sau, rồi trở vào liền, tay cầm một cái làn. Nhà họa sĩ tặc lưỡi 
 đứng dậy. Cơ gái cũng đứng lên, đặt lại chiếc ghế, thong thả đi đến chỗ bác già.
 - Ơ! Cơ cịn quên chiếc mùi soa đây này !
 Anh thanh niên vừa vào, kêu lên. Để người con gái khỏi trở lại bàn, anh lấy chiếc 
 khăn tay cịn vo trịn cặp giữa cuốn sách tới trả cho cơ gái. Cơ kĩ sư mặt đỏ ửng, 
 nhận lại chiếc khăn và quay vội đi .
 ( Theo Nguyễn Thành Long, Lặng lẽ Sa Pa)
 a/ Câu nào cho thấy họa sĩ cũng chưa muốn chia tay anh thanh niên ? Từ ngữ 
 nào giúp em nhận ra điều này? 
 b/ Tìm những từ ngữ miêu tả thái độ của cơ gái trong câu cuối đoạn văn. 
 Thái độ ấy giúp em đốn ra điều gì liên quan đến chiếc mùi soa ? Bài tập 2 /sgk.75:
Hãy cho biết hàm ý của câu in đậm trong đoạn trích sau 
đây: 
 Bác lái xe dắt anh ta lại chỗ nhà hội hoạ và cô gái: 
- Đây, tôi giới thiệu anh một hoạ sĩ lão thành nhé. Và cô 
đây là kĩ sư nông nghiệp. Anh đưa khách về nhà đi. Tuổi 
già cần nước chè: ở Lào Cai đi sớm quá. Anh hãy đưa 
ra cái món chè pha nước mưa thơm như nước hoa của 
Yên Sơn nhà anh.
-> Hàm ý: Ông hoạ sĩ chưa kịp uống nước chè. Tiếng Việt : NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT) 
I/ ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý :
 1/Ví dụ (sgk/ 90)
 Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
 Chị Dậu vừa nĩi vừa mếu:
 - Thơi u khơng ăn, để phần con. Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thơi. U 
 khơng muốn ăn tranh của con. Con cứ ăn thật no, khơng phải nhường nhịn cho u.
 Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nĩi của mẹ, nĩ xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống 
 cuống:
 - Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu ?
 Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngĩ con bằng cách xĩt xa: 
 - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thơn Đồi. 
 Cái Tí nghe nĩi giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nĩ liệng củ khoai 
 vào rở và òa lên khĩc:
 - U bán con thật đấy ư ? Con van u, con lạy u, con còn bé bỏng, u đừng bán 
 con đi, tội nghiệp. U để cho con ở nhà chơi với em con.
 - Nêu hàm ý của câu in đậm. Vì sao chị Dậu khơng dám nĩi thẳng với 
 con mà phải dùng hàm ý ? NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
I/ ĐIỀU KIỆN SỬ DỤNG HÀM Ý :
1/Ví dụ (sgk/ 90)
 - Con chỉ được ăn ở nhà bữa này nữa thơi.
 => Sau bữa ăn này con khơng còn được ở nhà nữa. Mẹ đãb án con
 - Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thơn Đồi.
 => Mẹ đãb án con cho cụ Nghị ở thơn Đồi .
 => Chị Dậu phải nĩi rõ hơn vì cái Tí khơng hiểu hàm ý của chị 
 * Ghi nhớ: 
 Để sử dụng hàm ý, cần cĩ hai điều kiện sau đây:
 + Người nĩi ( người viết) cĩ ý thức đưa hàm ý vào câu nĩi.
 + Người nghe ( người đọc) cĩ năng lực giải đốn hàm ý. 
- Qua ví dụ trên, em hãy cho biết để sử dụng hàm ý cần cĩ những điều 
kiện gi? NGHĨA TƯỜNG MINH VÀ HÀM Ý (TT)
II. Luyện tập 
Bài tập 1 
 Chè đã ngấm rồi ấy. 
- Người nĩi là anh thanh niên
- Người nghe là ơng họa sĩ và cơ kĩ sư
- Hàm ý: Mời bác và cơ vào uống nước 
- Người nghe hiểu hàm ý người nĩi
- Chi tiết:
+ Ơng liền theo anh thanh niên vào nhà
+ Ngồi xuống ghế Bài tập nhanh
 2
 - Minh ơi, lấy áo - Con đang 
 quần vào nhanh học bài mẹ ạ!
 lên con!
Hàm ý: Người con khơng muốn lấy áo 
quần giúp mẹ. Dặn dò: 
- Học thuộc ghi nhớ
- Làm các bài tập
- Chuẩn bị bài : Bố của Xi-mơng .